Taklîd kul hakkı mıdır?

Biliyorsunuz insanı çeken özelliklerden birtaneside dışdaki estetiğin ve görüntünün alıcı olması. Bunu Mobilya sektörü üzerinden söylüyorum. Birçok mobilya takımı v.b koltuk takımı gibi eşyalar üzerlerinde yapılan ufak bir değişiklikle tasarım adını alabiliyor. Ve bu ufak değişikliği bazı firmalar kendi üzerlerine patentliyorlar. Yani kanuni olarak aynı modeli yapamazsınız. Sebebi ise o şekli ilk önce X firması düşünmüş. Yani siz bir Usta olarak herhangi bir koltuk takımının üzerinde bir değişiklik yapsanız illaki bir başka tasarımla benziyordur. Aynı şekilde herhangi bir mobilya üzerinde.

Sormak istediğim, birisi bir model tasarlasa bu modeli bir başkası yapamaz mı? Bugün internet ortamında, birçok model hem ilk çıkaranı tarafından hemde sektördeki diğer üreticiler tarafından internette yayınlanmakta ve bu resimler üzerinden dileyen kendisi yapmakta dileyende birbaşkasına yaptırmakta.

Örneğin bazı Koltuk takımları “piyasa modeli” diye adlandırılan bir şekilde yaygınlaşmış olabiliyor. İsteyen usta kendi atölyesinde bunu müşterisine satabiliyor. Mesela 18. yy. da İngiltereli Koltuk Döşeme ustaları tarafından Chaster denilen model gibi. Ancak bu model zamanla Dünya ya yayılmış bir şekilde . Bazı İtalyan mobilya modelleri gibi.

İnternet üzerinden birçok mobilya firması yayın yaptığı için birçok modelde internet üzerinde yayınlanmış oluyor. Hal böyle olunca örneğin X modeli yayınlayan firma 1000 TL istiyorsa , bu modelin aynısını birbaşka Ustaya pazarlık ederek 500 TL ye yaptırabilirsin. Burada model sahibi X firma olduğu için illada ondan mı alınmalı? Halbuki onun dışında daha ucuza yaptırabiliyoruz. Ancak biz bu X firmadan sadece model/görüntü almış oluyoruz. Burada ki durum nedir?

Yani kısacası taklid ederek mobilyanın aynısını ya da bazıkere biraz değişiğini yapmış oluyorsunuz. Bunu yaparkende dış görüntü olan model aynı olsada içerik yani kullanılan malzeme olarak farklılıklar olduğu için fiyatlar artabiliyorda , azalabiliyorda. Bu model taklidi bazen büyük firmalar olduğu gibi bazen sıradan esnafın bir grafiker tasarımcıya çizdirdiği bir model olmuşta olabilir. Burada genelde modelini taklid ettiğin kişinin satışını engelleme v.b durumlar olmuyor, sadece taklid ederek aynı mesleği icrâ etmiş oluyorsun. Burada patent durumları olduğu zaman bundan haberdar olunduğunda genelde büyük firmalar buna engel olabiliyor. Halbuki bu ne büyük firmaya zarar veriyor ne de bunu taklid eden serî bir üretim güdüyor.

Kısacası Hocam! herhangi bir modelin yapımı, o modeli/şekli/tasarımı/dış görünüşü ilk olarak ortaya koyana mı aittir. Dinen bu şekilde tekelinde bulundurmak mümkün mü? Hakkı

Değerli Kardeşimiz;

Aynı markayı üzerine koymamak şartıyla olabilir. Tasarım bir sanat dalıdır, Sanat esinlenmeden ibarettir zaten. Bir usta bunun aynısını yahut benzerini yapar, üzerine o markayı koymaz bunu ben yaptım der satar. Sorun olmaz.

Selam ve Dua ile

Nurulenvar Fetva Kurulu