Osmanlı’da Belge ve Yazı Çeşitleri: Arzuhal

ARZUHAL NEDİR?

Herhangi bir dilek ve şikayeti bildirmek için alt makamdan üst makama doğru yazılan yazılardır. Burada arz ile arzuhali karıştırmamak gerekir. Arz, devlet memurlarının resmi dilekçeleri iken, arzuhal halkın veya memurların şahsi dilekçeleri hüviyetindedir. Arzuhalin farklı bir çeşidi de vardı ki; bu da birden fazla kişinin yazdığı ve alt tarafa imza attıkları toplu dilekçeydi. Bu belge türüne de “mahzar” denirdi. Yine arzuhalle benzerlik taşıyan bir belge daha vardı ki, buna da “ariza” denirdi. Fakat bu belgeler mutlaka “ariza“, “arza daşt” veya “ma’rûz-ı hâl” tabirlerinden birini içinde barındırır ve bir talepten ziyade bilgi sunma, bir tevcihden dolayı teşekkür veya herhangi bir şeyden şikayet etme gibi konulara değinirdi.

Osmanlıca Arzuhal Çözümü Belgesi

BELGENİN TRANSKRİPSİYONU:

(1) Devletlü inâyetlü merhametlü sultânım hazretleri sağ olsun (2) İznik Kazâsı’nın sâbıkâ nakibü’l-eşrâf Hocazâde es-Seyyid Ömer nâm sâhibü’l-hayrın binâ eylediği câmi-i şerifinin vakfının (3) mütevellisi kulları olup vakf-ı mezbûrun câbisi olan Hüseyin nâm kimesne vakf-ı mezbûrun gallesini (4) fuzuli zabt u rabt ve kendü umuruna istihlâk idüp bu def’a dahi vakf-ı mezbûrun gallesinden (5) hâsıl ve yedimde olan ipeği bu kulları sâhib-i firâş yatur iken cebren ve kahren yedimden ahz u kabz (6) idüp mezbûr on tefesin ikrâr ve mâ’dâsın inkâr idüp vakf-ı şerifi harâbe-bâdi olmağla (7) merâhim-i aliyyelerinden mercûdur ki, mezbûr ile mahallinde şer’le mürafa’a ve keyfiyet-i âhvali ahâli-i karyeden (8) suâl ve vakf-ı şerife yevmen fe-yevmen ızrârı zâhir olur ise mezbûru vilâyet-i asliyesine nefy ü iclâ buyurulmak (bâbın)da (9) fermân ve… devletlü inâyetlü sultânımındı(r).  (10) Bende Seyyid Mustafa mütevelli-i vakf-ı mezbûr

BELGEDE GEÇEN BAZI KELİMELERİN YAZILIŞ ŞEKİLLERİ

Sâbıkâ: Geçmiş, önceki / Câbî: Evkâf gelirlerini toplayan tahsildar / Mezbûr: Yukarıda adı geçen / Galle: Mahsul geliri / Firâş: Döşek / Tefe: Çarka sarılmış büyük ipek yumağı / Mâ’adâ: Bundan başka / Harâbe-bâdi: Harap olmasına sebep olmak / Merâhim-i aliyye: Yüce merhametler / Mercû: Rica edilmiş / Mürâfa’a: Yüzleşerek muhakeme olunmak